Hiện nay trên thị trường có rất nhiều loại gốm, trong gia dụng cũng như dùng trang trí, decor hay phục vụ xây dựng, trong bài viết này 27SCI gửi đến bạn một số thông tin liên quan đến gốm gia dụng như chén, dĩa (đĩa), ly, tách dùng dùng trong gia đình hàng ngày hoặc làm quà tặng. Để lựa chọn đúng loại gốm có chất lượng cao và an toàn, không những giúp bạn bảo vệ gia đình mà còn làm cho bữa cơm gia đình hay không gian sống của bạn thêm sinh động. full-width
1. Phân loại cơ bản: Gốm Gia dụng & Gốm Trang trí
Tuy cùng là đất nung, nhưng hai nhóm này có mục đích sử dụng và tiêu chuẩn sản xuất rất khác nhau.
Gốm gia dụng (Tableware).
Đây là nhóm tiếp xúc trực tiếp với thực phẩm và đồ uống. Các sản phẩm: Bình trà, ly/tách, chén (bát), dĩa (đĩa), tô, muỗng, hũ đựng gia vị.
Yêu cầu kỹ thuật: Phải chịu được nhiệt độ thay đổi (sốc nhiệt), lớp men trơ (không phản ứng hóa học với axit/kiềm trong thức ăn), và bề mặt dễ vệ sinh.
Gốm trang trí (Decorative Ceramics).
Nhóm này dùng để làm đẹp không gian, không dùng để ăn uống. Các sản phẩm: Bình hoa lớn (lộc bình), tượng gốm, tranh gốm, đĩa treo tường, đèn gốm. Đặc điểm: Thường chú trọng vào hình dáng lạ, màu men rực rỡ hoặc các kỹ thuật đắp nổi cầu kỳ. Lớp men có thể chứa các oxit kim loại màu để tạo hiệu ứng nghệ thuật (vì không cần tiêu chuẩn an toàn thực phẩm khắt khe như gốm gia dụng).
2. Chi tiết về Gốm Gia dụng & Độ an toàn
Để hiểu về độ an toàn, bạn cần phân biệt được chất liệu cốt gốm và kỹ thuật tráng men.
Phân loại theo chất liệu (Cốt gốm)
Gốm đất nung (Earthenware): Nung ở nhiệt độ thấp (< 1.100°C). Xương gốm xốp, hút nước. Nếu lớp men bị vỡ, vi khuẩn dễ xâm nhập. Ít an toàn nhất nếu dùng lâu dài.
Gốm sành (Stoneware): Nung nhiệt độ cao (1.200°C - 1.300°C). Kết cấu cứng, ít thấm nước, rất bền. Thường dùng làm bát đĩa kiểu Nhật, Hàn, đồ nướng.
Sứ (Porcelain): Nung nhiệt độ rất cao (> 1.300°C). Đất sét cao lanh tinh khiết. Xương gốm thủy tinh hóa hoàn toàn, không thấm nước, gõ kêu thanh. Đây là loại an toàn nhất.
Thế nào là gốm an toàn (Không chì)?
Chì (Lead) và Cadmium thường được thêm vào men gốm giá rẻ để: Làm men nhanh tan chảy ở nhiệt độ thấp (tiết kiệm nhiên liệu). Tạo độ bóng loáng bắt mắt. Tạo ra các màu sắc rực rỡ (đỏ tươi, cam, vàng chanh). Gốm an toàn là gốm: Được nung ở nhiệt độ cao (trên 1.250°C) để loại bỏ tạp chất và kim loại nặng. Sử dụng men không chì (Lead-free glaze). Hoa văn được vẽ dưới men (Underglaze): Tức là vẽ hoa văn lên đất, sau đó phủ lớp men bóng trong suốt lên rồi mới nung. Lớp men kính bảo vệ hoa văn không tiếp xúc với thức ăn.
Lưu ý quan trọng: Gốm nhiễm chì cực kỳ nguy hiểm khi bạn đựng đồ ăn nóng hoặc đồ chua (nước cam, dưa chua, canh chua). Axit và nhiệt độ sẽ làm chì thôi nhiễm ra thức ăn, tích tụ vào cơ thể gây hại thần kinh và xương.
3. Cách nhận biết gốm an toàn bằng mắt thường và cầm nắm
Rất khó để khẳng định 100% không có chì nếu không kiểm định phòng lab, nhưng các mẹo sau giúp bạn loại bỏ 80-90% sản phẩm kém chất lượng:
Quan sát màu sắc và hoa văn
Tránh màu quá sặc sỡ trong lòng bát/ly: Nếu lòng chén (nơi tiếp xúc thức ăn) có các hình vẽ màu đỏ tươi, cam, vàng rực rỡ nằm trên lớp men (sờ thấy gợn tay), hãy cẩn thận. Gốm an toàn thường có lòng trắng hoặc màu men trơn.
Kiểm tra độ chìm của họa tiết: Nhìn nghiêng dưới ánh sáng. An toàn (Dưới men): Họa tiết chìm sâu dưới lớp thủy tinh bóng loáng, sờ vào thấy mịn màng tuyệt đối. Kém an toàn (Trên men): Họa tiết cảm giác như dán decal, sờ vào thấy gợn, hơi nhám tay tại viền hoa văn.
Âm thanh (Tiếng gõ)
Dùng ngón tay hoặc chiếc thìa nhỏ gõ nhẹ vào thành sản phẩm.
An toàn: Tiếng kêu Coong coong rất thanh, ngân dài (như tiếng kim loại). Điều này chứng tỏ đất được nung nhiệt độ cao, kết cấu rất chặt, đã loại bỏ tạp chất. Kém an toàn: Tiếng kêu Bộp bộp hoặc đục, trầm. Chứng tỏ nung nhiệt thấp, kết cấu xốp (dễ chứa chì).
Cảm giác cầm nắm
Gốm sứ tốt cầm sẽ thấy nặng tay, chắc chắn (đặc biệt là dòng Stoneware). Lớp men phải mịn màng, không có các lỗ kim nhỏ li ti (lỗ khí) hay vết rạn nứt lạ.
Thử nghiệm với Giấm hoặc Lò vi sóng (Mẹo nhỏ)
Ngâm giấm: Ngâm bát đĩa vào dung dịch giấm ăn. Nếu sau một thời gian nước đổi màu hoặc men bị xỉn đi -> Có chì.
Lò vi sóng: Cho một ít nước vào bát/ly, quay vi sóng khoảng 1 phút. Nếu nước nóng nhưng cái bát không nóng (hoặc chỉ ấm nhẹ) -> Tốt. Nếu bát nóng bỏng tay trong khi nước chưa sôi -> Có thể chứa kim loại nặng hấp thụ nhiệt.
4. Các thương hiệu gốm uy tín được đánh giá an toàn. Dưới đây là một số gợi ý để bạn yên tâm mua sắm:
Thương hiệu Việt Nam
Minh Long I: Rất nổi tiếng về sứ cao cấp. Công nghệ nung nhiệt độ cực cao (công nghệ Đức), men Nano, cam kết không chì/cadmium. Sản phẩm phổ biến, dễ mua, độ bền cao.
Gốm sứ Chu Đậu (Hải Dương): Dòng gốm cổ truyền phục hưng. Nổi tiếng với men tro trấu tự nhiên (rất an toàn) và họa tiết vẽ tay dưới men.
Yên Lam / Tu Hú Ceramics: Các thương hiệu gốm thủ công hiện đại (local brand) tại TP.HCM/Hà Nội. Họ thường dùng gốm sành nung cao, men an toàn và thiết kế mộc mạc.
Bát Tràng (Cần chọn lọc): Bát Tràng là một làng nghề với hàng nghìn hộ sản xuất. Để an toàn, bạn nên mua của các nghệ nhân có tên tuổi hoặc các công ty lớn tại Bát Tràng có tem kiểm định, tránh mua hàng Bát Tràng trôi nổi giá rẻ ngoài vỉa hè.
Thương hiệu Quốc tế
Corelle (Mỹ): Nổi tiếng với chất liệu thủy tinh cán mỏng (Vitrelle glass). Rất nhẹ, bền, chịu va đập tốt và tuyệt đối an toàn (non-porous).
Noritake (Nhật Bản): Thương hiệu sứ cao cấp hoàng gia, tiêu chuẩn an toàn khắt khe của Nhật.
Luminarc (Pháp): Chuyên về thủy tinh và thủy tinh ngọc (trông giống sứ). An toàn và chịu nhiệt tốt.
IKEA (Thụy Điển): Đồ gốm của IKEA tuân thủ tiêu chuẩn EU rất nghiêm ngặt về hàm lượng chì/cadmium, giá thành lại hợp lý.
Nếu bạn đang cân nhắc giữa hai loại gốm nội địa là Minh Long I và Bát Tràng thì dưới đây là bản sánh chi tiết.
Gốm sứ Minh Long I
- Bản chất: Sản xuất công nghiệp hiện đại. Dùng máy móc, robot, lò nung đường hầm quy mô lớn.
- Vẻ đẹp:Vẻ đẹp của sự hoàn hảo. Trăm cái như một. Bề mặt láng mịn tuyệt đối, trắng sáng, sang trọng, hiện đại.
- Độ an toàn: Rất cao & Ổn định. Kiểm soát chặt chẽ theo tiêu chuẩn ISO, xuất khẩu Châu Âu. Công nghệ Nano giúp men trơ, không bám bẩn.
- Độ bền cơ học: Cực kỳ cứng chắc, khó mẻ miệng. Lớp men rất khó trầy xước.
- Giá thành: Niêm yết rõ ràng. Có phân khúc từ bình dân đến cao cấp, nhưng nhìn chung giá nhỉnh hơn hàng chợ.
- Phù hợp với: Gia đình thích phong cách hiện đại, sạch sẽ, tiệc tùng sang trọng, quà tặng doanh nghiệp.
- Bản chất:Thủ công hoặc Bán thủ công. Dựa nhiều vào bàn tay nghệ nhân, thợ vẽ, kỹ thuật nung truyền thống kết hợp hiện đại.
- Vẻ đẹp:Vẻ đẹp của sự mộc mạc/có hồn. Mỗi sản phẩm có thể khác nhau chút ít (nét vẽ to nhỏ). Men màu đa dạng (men rạn, men hỏa biến, men lam).
- Độ an toàn:Phụ thuộc vào uy tín lò. Các lò lớn/nghệ nhân làm rất an toàn (nung >1250°C). Hàng trôi nổi/hàng chợ thì rủi ro cao hơn.
- Độ bền cơ học:Gốm Bát Tràng thường dày và nặng hơn. Độ bền cao nhưng nếu va đập mạnh thì hàng Bát Tràng dễ mẻ hơn sứ Minh Long một chút.
- Giá thành:Vô chừng. Có loại rất rẻ (hàng chợ) và loại rất đắt (hàng nghệ nhân). Khó định giá chính xác nếu không sành.
- Phù hợp với:Gia đình thích hoài cổ, ấm cúng, uống trà, trang trí nhà cửa phong cách Indochine, Rustic.
Chọn Minh Long nếu bạn muốn sự An toàn tuyệt đối - Dễ vệ sinh - Sang trọng và có phần hiện đại.
Chọn Bát Tràng nếu bạn muốn sự Độc bản - Có hồn - Cảm giác ấm áp (nhưng phải chọn đúng hàng).
Cách phân biệt Bát Tràng "Hàng Kỹ" và Bát Tràng "Kém chất lượng"
Dưới đây là một vài phương pháp (cách) để bạn có thể kiểm tra bằng mắt thường xem loại gốm nào đạt tiêu chuẩn an toàn hay không.
Ở Bát Tràng hiện nay có 3 loại hàng chính trộn lẫn:
- Hàng kỹ (Hàng tinh): Do nghệ nhân hoặc thợ giỏi làm, đất lọc kỹ, nung nhiệt cao, vẽ tay 100%.
- Hàng thường (Hàng chợ): Sản xuất đại trà, khuôn đúc, nung nhiệt thấp hơn, dùng decal dán thay vì vẽ tay.
- Hàng Giang Tây trà trộn: Nhập phôi từ TQ về rồi gia công sơ sài hoặc bán thẳng, mạo danh Bát Tràng.
A. Nhìn nét vẽ (Quan trọng nhất)
Hàng Kỹ (Bát Tràng xịn): Nét vẽ thủ công có độ thanh đậm rõ ràng (chỗ mực đậm, chỗ nhạt do lực tay). Các bông hoa trên 10 cái bát sẽ giống nhau về bố cục nhưng khác nhau từng chi tiết nhỏ. Nét vẽ mềm mại, uyển chuyển. Cũng có thể thợ vẽ tay nghề cao vẽ đều tay, tuy nhiên cũng dễ nhìn ra một bản vẽ tay và một bản vẽ máy.
Hàng Kém/Hàng dán Decal: Nét vẽ đều tăm tắp (công nghiệp), 10 cái y hệt nhau 100% (do dán decal rồi nung). Màu sắc thường lòe loẹt, bề mặt hoa văn hơi gợn lên.
B. Quan sát xương đất và lớp men
Hàng Kỹ: Cầm rất nặng tay, chắc chắn. Lớp men (dù là men rạn hay men bóng) đều có độ sâu, nhìn rất mướt. Xương đất khi đưa ra ánh sáng (với đồ sứ mỏng) có độ trong nhất định.
Hàng Kém: Cầm nhẹ bẫng (đặc biệt là hàng TQ giả danh). Lớp men đục, đôi khi có nốt chấm đen lấm tấm (do đất chưa lọc sạch tạp chất).
C. Kiểm tra đáy sản phẩm (Chân đế)
Hàng Kỹ: Phần trôn (đáy) bát được cắt gọt tỉ mỉ, sờ vào mịn, không sần sùi làm xước mặt bàn. Thường có logo hoặc triện của nghệ nhân/xưởng sản xuất in chìm hoặc viết tay dưới men.
Hàng Kém: Đáy bát làm cẩu thả, thô nhám, bám đen. Logo thường dán tem giấy hoặc in mực nhòe nhoẹt.
D. Âm thanh
Như đã đề cập ở phần trước, gõ vào hàng Bát Tràng chuẩn nung nhiệt cao (trên 1200 độ) tiếng sẽ vang "Coong" ngân nga. Hàng nung non (dễ nhiễm chì) tiếng sẽ "Bộp" hoặc rất ngắn.
Những lưu ý khi đi mua gốm Bát Tràng nếu bạn quan tâm an toàn khi sử dụng.
Không mua hàng bày bán vỉa hè, xe đẩy: Đa phần là hàng lỗi, hàng thải loại hoặc hàng nhập giá rẻ, độ an toàn không đảm bảo. Tìm đến các Showroom lớn/Đại lý chính hãng: Tại Bát Tràng hoặc các thành phố lớn, hãy vào các cửa hàng có niêm yết giá, có website, bao bì hộp đựng đàng hoàng. Một số tên tuổi tại Bát Tràng bạn có thể tham khảo: Gốm sứ Cương Duyên https://cuongduyen.vn/ (men lam), Gốm sứ Thanh Hải https://gomsuxaydung.vn (gốm sứ dùng trong decor xây dựng), Gốm sứ Quang Vinh https://www.quangvinhceramic.com.vn.
Hy vọng qua bài này giúp bạn có thêm thông tin khi mua gốm gia dụng hay decor. Và đương nhiên, cũng có thể có những thương hiệu gốm khác mà tôi chưa biết, nếu bạn biết thì hãy comment phía dưới để chúng tôi cập nhật nhé.
0 Comments